Een man is anders dan een vrouw, logisch toch? Ja! Daarom is het opmerkelijk te weten dat de medische wetenschap opgebouwd is uit onderzoek dat is gedaan op enkel en alleen het mannelijk lichaam. Er is weinig oog voor sekseverschillen, met name als het gaat om het effect van medicijnen. Binnen de gezondheidszorg is er daardoor onvoldoende kennis over de verschillen in het verloop van ziekte en de genezing tussen mannen en vrouwen. Wat zijn de gevolgen hiervan voor mensen met reuma?
Mannen 'perfecte' proefdieren
De moderne medische wetenschap zoals we die nu kennen, ontpopte zich meer dan een eeuw geleden. De medicijnen die werden 'uitgevonden' werden eerst getest op dieren, daarna op mensen. Het effect moest aantoonbaar zijn, bijvoorbeeld in een bloedtest. En als het onderzoek herhaald werd, moest hetzelfde effect te zien zijn.
Maar die tests werden altijd gedaan op mannen: mannelijke dieren en in latere fases mannelijke mensen. Vrouwen (ook vrouwelijke proefdieren) werden van meet af aan buiten dit soort onderzoek gehouden. Natuurlijk omdat onderzoekers eventuele zwangerschappen wilden beschermen. Maar er was meer aan de hand. Vrouwen lieten grotere verschillen zien in de uitkomsten van het onderzoek vanwege hun vruchtbaarheidscyclus; de oestrogeenspiegel verschilt elke dag van de maand (iets). Door die hormonale schommelingen waren vrouwen geen goede onderzoeksgroep; de cyclus beïnvloedde de testresultaten.
De gevolgen van die werkwijze zijn groot. Ondanks dat vrouwen meer medicijnen slikken dan mannen, zijn die middelen niet op hen getest. Hetzelfde geldt voor het opstellen van behandelprotocollen voor allerlei aandoening, waaronder reumatische aandoeningen. Ook hier ging men er lang vanuit dat mannen- en vrouwenlichamen hetzelfde werken en hetzelfde reageren.
Kennis is de sleutel
De gevolgen van die manier van werken zijn groot. Simpelweg omdat een vrouwenlichaam anders is dan een mannenlichaam: mannen en vrouwen reageren verschillend op geneesmiddelen. Deze verschillen hebben te maken met onder andere verschillen in de vocht- en vetverdeling.
En dat leidt weer tot verkeerde diagnoses bij vrouwen, niet effectieve behandelingen of te veel bijwerkingen van medicijnen. Het is één van de redenen dat vrouwen vaker in het ziekenhuis belanden door bijwerkingen van medicijnen. Te weinig kennis is overigens niet alleen een probleem voor vrouwen: bij mannen wordt een 'vrouwenziekte' als osteoporose bijvoorbeeld vaak over het hoofd gezien.
Het is belangrijk om kennis te hebben van sekseverschillen, omdat ziekten zich bij mannen anders presenteren dan bij vrouwen. De nieuwe inzichten kunnen helpen om verschillende vormen van reuma eerder op te sporen, juist omdat medicijnen bij vrouwen anders werken dan bij mannen.
Reuma vaker bij vrouwen
Het is een gemiste kans om geen rekening te houden met sekseverschillen. Zeker als je ook bedenkt dat diverse reumatische aandoeningen vaker voorkomen bij vrouwen dan bij mannen. Dat geldt bij reumatoïde artritis – dat komt bij vrouwen twee keer zo vaak voor dan bij mannen. De ziekte van Sjögren komt zelfs tien keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen.
Ook dan is meer kennis over de verschillen tussen mannen en vrouwen belangrijk want hoe sneller je erbij bent, hoe meer schade je kunt voorkomen. Ga je naar een arts, vraag dan gerust of die in zijn diagnose en behandeling rekening houdt met het feit dat je een vrouw bent.
Belangrijke sekseverschillen bij reuma
Als je kijkt naar reuma, zijn er allerlei sekseverschillen. Zo krijgen vrouwen gemiddeld vijf jaar later dan mannen de juiste diagnose bij de ziekte van Bechterew. Dat komt vooral doordat symptomen die vrouwen hebben als 'atypisch' worden neergezet. Ook hebben vrouwen andere symptomen van reumatische ontstekingen aan de wervelkolom dan mannen. We zetten nog twee belangrijke verschillen op een rij, die uit onderzoek naar voren zijn gekomen.
1. Vrouwen hebben minder baat bij sommige reumaremmers
Mannen blijken meer baat te hebben bij sommige reumamedicijnen dan vrouwen. Zo onderzocht Irene van der Horst-Bruinsma van het VUmc het verschil in effect van reumaremmers bij de ziekte van Bechterew. Wat bleek: mannen hadden meer baat bij de medicijnen. Vrouwen stopten bovendien veel vaker met de medicatie, waarschijnlijk omdat het middel bij hen minder effectief is. Dat sommige medicijnen minder effectief zijn bij vrouwen, kan verschillende redenen hebben. Zo hebben vrouwen een hoger vetpercentage, wat ervoor kan zorgen dat het lichaam meer ontstekingen aanmaakt. Daarnaast werken de lever en de nieren van vrouwen anders bij het afbreken van medicatie. Tot slot hebben vrouwelijke hormonen mogelijk effect op reumaremmers. Als al die invloeden beter worden begrepen, kunnen vrouwen gerichter worden behandeld.
2. Vrouwen hebben een lagere pijntolerantie bij dezelfde ernst
Uit twee studies onder mannen en vrouwen met knie-artrose blijkt dat vrouwen over het algemeen grotere kniepijn melden dan mannen, zelfs wanneer de ernst van de artrose gelijk was. Waarom de mate van pijn verschilt tussen mannen en vrouwen is onduidelijk; het kan te maken hebben met verschillen in de hormoonhuishouding en het zenuwstelsel. De onderzoekers melden dat een verschil in pijn ook betekent dat de behandeling moet verschillen. Veel pijnbehandelingen die op dit moment worden gebruikt, zijn ontwikkeld bij proeven waarbij vrouwen grotendeels waren uitgesloten.
Hebben vrouwen met reuma een andere behandeling dan mannen nodig? In sommige gevallen wel. Het is in ieder geval goed om door te vragen bij een arts en te vragen of die rekening houdt met het feit dat je een vrouw bent.
