Gentherapie is hot. Hoewel het in de kinderschoenen staat, kan het misschien veel betekenen voor mensen met reuma. Bij het AMC zijn ze deze mogelijk nieuwe behandeling volop aan het testen. Wat weten we over gentherapie tegen reuma?
Wat is gentherapie?
Gentherapie is een medische behandeling die de laatste jaren steeds succesvoller lijkt te worden en vaak in het nieuws is. In het kort is gentherapie het inbrengen van genetisch materiaal in eigen lichaamscellen. Oftewel: deze behandeling kan het DNA aanpassen. En dat is goed nieuws, want het DNA is het bouwplan voor de eiwitten in het lichaam. Als er een foutje in een stukje van de genetische code zit, wordt het bijbehorende eiwit niet (goed) aangemaakt. Gentherapie kan dit probleem mogelijk verhelpen. Met gentherapie kunnen cellen in gewrichten er zelf voor zorgen dat de benodigde reumaremmers worden aangemaakt.
Wat kan gentherapie betekenen bij reuma?
De reumatologie heeft de afgelopen tientallen jaren een stormachtige ontwikkeling doorgemaakt. Waar er vroeger voor veel mensen met reuma niet veel anders op zat dan te rusten, zijn er tegenwoordig verschillende medicijnen die bij een groot deel van de mensen klachten wegnemen. Toch blijft er een groep die last blijft houden van ernstige pijn, stijfheid en vermoeidheid. Voor hen zou gentherapie een uitkomst kunnen zijn.
Wat is het voordeel van gentherapie?
Als je reuma hebt, krijg je vaak medicijnen voorgeschreven. Denk aan injecties, tabletten of een infuus. Die medicijnen werken in het hele lichaam, waardoor de werking van het complete immuunsysteem wordt veranderd. Dat is zonde, omdat er bijwerkingen op andere plekken in het lichaam kunnen ontstaan. Ook kan het voorkomen dat het afweersysteem hierdoor niet meer goed in staat is om andere ziektes, zoals infecties, te bestrijden. Bij gentherapie gaat het immuunsysteem alleen in de aangetaste gewrichten anders werken. Hierdoor is de kans groot dat er ergens anders in het lichaam geen bijwerkingen of problemen ontstaan.
Hoe werkt gentherapie bij reuma?
Op dit moment wordt onderzocht of en op wat voor manier gentherapie kan worden ingezet bij reuma. Met name het AMC is hier volop mee bezig. Het idee is dat uiteindelijk het gen met behulp van een onschadelijk virus in de gewrichtscellen wordt gespoten en met behulp van een ander stofje aan het werk wordt gezet. In het laboratorium worden deze speciale virussen gemaakt, die dus het juiste stukje genetische code bij zich dragen.
Het virus dat hiervoor gebruikt wordt heet het Adeno-Associated Virus, AAV, en veroorzaakt op zichzelf geen ziekte bij mensen. Van dit onschuldige micro-organisme is een specifiek subtype gevonden, dat heel goed in staat is om het weefsel rond een gewricht te infecteren. Mensen krijgen dit virus via een eenmalig infuus in de arm toegediend. Het virus injecteert zo het correcte stukje DNA in deze cellen, zodat die het ontbrekende eiwit gaan aanmaken. Vervolgens kunnen die gewrichtscellen anders te werk gaan, waardoor ze zelf de ontstekingen gaan remmen.
Hoe lang werkt deze behandeling bij mensen met reuma?
Uit eerdere proeven met het virus is gebleken dat een gen dat op die manier in het weefsel is ingebouwd, wel zeven tot tien jaar actief kan blijven. Als dat bij patiënten ook zo lang is, zou dat betekenen dat je door één injectie vele jaren ontstekingsremmers kunt krijgen. Deze gentherapie profiteert ervan dat het lichaam het AAV-virus bij een eerste toediening niet meteen herkent. Als er na verloop van maanden of jaren opnieuw een injectie nodig zou zijn, dan staat de afweer waarschijnlijk wel weer op scherp en zal het virus uitgeschakeld kunnen worden. Als dat probleem zich in de toekomst voordoet, moet mogelijk met een net iets ander virus als transportmiddel gewerkt worden.
Wordt gentherapie al toegepast bij reuma?
Voordat dit kan, moet eerst worden ontdekt welke genen in gewrichtscellen het beste kunnen worden beïnvloed om de ontstekingen zelf aan te pakken. Zo hebben onderzoekers van het AMC een gen gevonden dat het eiwit Interferon-beta aanmaakt. Als dit gen eenmaal in de gewrichtscellen zit, gaan die cellen zelf Interferon-beta aanmaken. En dat is goed nieuws, want dit eiwit remt de ontstekingen bij reumatoïde artritis. Onderzoekers van het Radboud UMC hebben juist een ander gen gevonden dat kans biedt op gentherapie. Het gen helpt cellen om het eiwit Interleukine-10 (IL-10) te produceren. Dit eiwit is niet alleen ontstekingsremmend bij reumatoïde artritis, maar ook bij artrose.
Gentherapie staat bij veel vormen van reuma (en andere aandoeningen) nog in de kinderschoenen. Toch wordt het nu ook op mensen getest en lijkt het zijn vruchten af te werpen.
Zijn er ook bijwerkingen?
Gentherapie zit nog in de experimentele fase, waardoor nog niet alle bijwerkingen bekend zijn. Ook niet op lange termijn. In theorie zou gentherapie kunnen worden ingezet voor alle ziektes waarvan het genetisch defect bekend is. Er zijn wel praktische beperkingen. Zo is het nog lastig een virus te maken voor ziektes die veroorzaakt worden door foutjes in hele grote stukken genetische codes. Daarnaast moet het virus in staat zijn de cellen te bereiken waar het eiwit normaal aangemaakt wordt. Gentherapie is daarom een potentieel krachtige therapie, maar nog wel één waar flink veel onderzoek verricht moet worden.
